Tempranillo: veelzijdige koning van het Spaanse wijnlandschap

Spanje is een fascinerend wijnland met een schier oneindig aantal autochtone druivenrassen. De meeste blijven voorlopig relatief onbekend, maar de laatste decennia wordt er hard gewerkt om al die soorten te herontdekken en herwaarderen. Tempranillo daarentegen hééft een naam, als fundament van wereldberoemde rode wijnen uit Rioja en Ribera del Duero. De druif heeft nog meer in zijn petto.

Karakteristieke eigenschappen

Tempranillo is een vroegrijpe druif met een dikke schil. De naam is rechtstreeks afgeleid van 'temprano', wat 'vroeg' betekent in het Spaans. Ze gedijt het best op bodems van klei, kalksteen en krijt. Een relatief korte groeicyclus maakt dat de druif goed bestand is tegen veel ziektes. Diezelfde vegetatieve cyclus maakt ook dat tempranillo zich thuisvoelt in naar Spaanse normen koelere regio's. Denk aan het Rioja-klimaat dat beïnvloed wordt door de Atlantische Oceaan. Of de ruwe, continentale weersomstandigheden en de koelte van de hooggelegen wijngaarden in Ribera del Duero.

Waar staat tempranillo aangeplant?

Tempranillo groeit in compacte clusters, wat soms een risico inhoudt op bepaalde schimmels. In Spanje staan de stokken klassiek als aparte struiken 'en vaso' aangeplant, maar de sterke planten hebben de neiging recht te groeien en laten dus ook bedrading toe.

Rioja en Ribera del Duero zijn zonder twijfel de bekendste appellaties waarin tempranillo voorkomt. Ondertussen komt ze echter ook voor in het merendeel van de Spaanse wijnregio's. Ze draagt er ook vaak verschillende namen:

• tempranillo is nog steeds de naam in Rioja.
• in Ribera del Duero wordt ze tinta del païs genoemd, of tinta fina, of tinto fino.
• in Catalonië: ull de llebre. Cencibel in la Mancha, tinta de Toro in Toro,....
• ook buiten Spanje wordt tempranillo gebruikt voor beroemde wijnen. In het Portugese Douro bijvoorbeeld, waar ze als tinta roriz gebruikt wordt voor zowel stille wijn als port. En in Alentejo wordt tempranillo (lokaal: aragónez) gemengd met bijvoorbeeld trincadeira. Als nobel druivenras wordt ze ook aangeplant in Australië, de Verenigde Staten, Mexico,...

Smaken, aroma's en wijnstijlen 

Tempranillo is een uiterst veelzijdig ras. Zowel vinificatietechnieken als terroir maken een essentieel verschil. Algemeen kan je stellen dat het een druif is met lage tot medium zuren én een goede structuur. Smaken en aroma's zijn in principe niet al te uitgesproken en het is een druif die houtopvoeding goed assimileert. Ze wordt in die zin nog altijd geassocieerd met een lange rijping op Amerikaanse eiken vaten, zoals dat in het klassieke Rioja standaard praktijk was, net zoals het mengen met andere variëteiten als garnacha, graciano, mazuelo of zelfs een witte druif, viura. Jonge rioja, met beperkte houtopvoeding etaleert bijvoorbeeld aroma's van kersen, aardbeien, vanille, kokos,... en oude reserva's kunnen zeer aards zijn, met hinten van leer, zoethout, tabak en chocolade. 

De twee  belangrijkste regio's worden al wel eens vergeleken als vrouw en man:

• Rioja staat voor de vrouwelijke versie van de tempranillo, met meer elegantie, wat meer rondeur en douceur. 
• Ribera del Duero geldt als mannelijk, met meer kracht, meer tannines, meer structuur en meer zuren. In het nog extremere klimaat van Toro (nabij Zamora) geeft de lokale tinto de Toro donkere, vlezige wijnen die gelijk zeer evenwichtig kunnen zijn. 

Belangrijke evoluties 

Het is onmogelijk om in één blog alle verschillende regio's en stijlen in detail te bespreken. We vinden het belangrijk om te duiden dat ook de klassieke regio's grondige veranderingen doormaken. In Rioja bijvoorbeeld gaan meer en meer wijnmakers weg van de classificatie op basis van houtlagering: denk aan roble, crianza, reserva,... Meer en meer wordt er ook naar monocépagewijnen gestreefd. En terroir komt, godzijdank, steeds vaker naar voor: single vineyard en single parcel wijnen. Amerikaanse eiken vaten wordt vervangen door Franse eiken vaten of door betonnen cuves en kleien amforae. Ook in Ribera del Duero groeit het belang van het bewuste terroirstreven. Een evolutie die de wijnen nog boeiender zal maken!

Alleen maar rood?

Zeker niet. Het belang van rosé groeit gestaag. In Ribera del Duero worden mooie, gestructureerde rosado's gemaakt waarin tempranillo gemengd wordt met de lokale albillo, een witte druif. En sinds de Rioja-appellatie blekere rosés toestaat, kan je er frisse, elegante, minerale rosado's vinden, met een opmerkelijke aciditeit. Het belooft!

Tempranillo blanco

Er bestaat ook een witte versie van de blauwe tempranillo. Die werd pas op het einde van de jaren tachtig van vorige eeuw ontdekt in Rioja, ergens in een oude wijngaard. Genetisch is die erg verwant aan het blauwe ras en sinds 2004 is de druif ook toegelaten voor het maken van witte wijn onder de appellatie Rioja. Het volume is nog zeer beperkt. Wijnen zijn doorgaans mooi gestructureerd, met voldoende aciditeit en veel smaak.

Allemaal wijnen die stuk voor stuk en in al hun uniciteit het ontdekken waard zijn!